Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne Başvuru Şartları ve Süreci Hakkında kısa bir değerlendirme.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile güvence altına alınan bir hakkınız ihlal edildi. İhlal eden devletin hukuk yollarını tükettiniz ancak sonuç alamadınız veya mevcut hukuki yollar etkisiz veya sonuç almanız oldukça uzun sürecek. O zaman Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ne başvurarak haklılığınızı kanıtlamanız ve hakkınızı elde etmeniz mümkün.
1) Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde aleyhinde dava açacağınız devletin Avrupa Konseyi’ne taraf olması ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin yetkisini tanıyan bir devlet olması gerekir.
Dava açacağınız devlet Türkiye ise bu şart vardır. Fakat mesela ABD, Avrupa Konseyi üyesi olmadığından ABD aleyhine AİHM’ye başvuruda bulunamazsınız.
2) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne taraf olan devletin, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde güvence altına alınan hakları ihlâl eden bir “müdahalesi” veya “ihmali/eylemsizliği” olmalıdır.
Dava açacağınız devletin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde yer alan maddeleri ihlâl eden bir kamu müdahalesi veya ihmali (eylemsizliği) olmalıdır.
Örneğin; Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, bir çok kararında Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ni, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 2. Maddesinde düzenlenen yaşam hakkının ihlali nedeniyle sorumlu tutmuştur.
3) AİHM’ ye kimler başvurabilir?
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki temel haklardan biri veya bir kaçının ihlâline mâruz kalan kişiler veya özel kuruluşlar-şirketler (özel tüzel kişiler) Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuruda bulunabilir.
4) AİHM’ ye kime karşı başvurulabilir?
Davayı ancak A.İ.H. Sözleşmesi’ni ihlâl eden bir devlete karşı açabilirsiniz. Bireyler, özel şirket ve kuruluşlar (tüzel kişiler) aleyhine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuramazsınız.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni ihlâl eden, “devlet” veya “ihlâl sırasında kamu gücü kullanmakla yetkili kamu görevlisi “ olmalıdır.
5) AİHM’ye başvurudan önce aleyhine başvuruda bulunulacak devletin iç hukuk yolları tüketilmelidir.
AİHM’ye başvuruda bulunmadan önce, ihlalin ortadan kalkması için ihlali gerçekleştiren devletin ulusal hukuk sisteminde sonuca elverişli hukuk yolları tüketilmiş olmalıdır.
Türkiye aleyhine başvuruda bulunmak isteniyorsa; Ceza yargılamasında temyizin sonucuna kadar, hukuki ve idari yargılamada karar düzeltmenin sonucuna kadar hukuki başvurular yapılmalı yani öncelikle Türk Hukuk Sisteminde kişi hakkını aramalıdır. Ayrıca 23 Eylül 2012 târihinden sonra kesinleşmiş tüm idârî ya da hukukî işlem ya da karârlar için kesinleşmesinden itibaren 30 günlük süre içerisinde Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolu tüketilmeden AİHM’ne başvurulamaz.
Aşağıdaki istisnai şartlardan birisi var ise; İç hukuk yollarının tüketilmesi şartının gerçekleşmesi beklenmeksizin başvuruda bulunulabilir.
İç hukuk yollarının etkisiz olması, engelleyici bir yasanın bulunması, yerleşmiş bir yargı içtihadının bulunması, sözleşmeye aykırı yerleşmiş bir idari uygulamanın bulunması, davanın sürüncemede kalması (Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6. maddesi kapsamında “makul süre” ihlâli), Kamu görevlilerinin engellemesi gibi.
6) AİHS’yi ihlal eden devletin iç hukuk yollarının tüketilmesinden itibaren 6 aylık hak düşürücü süre içerisinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuruda bulunulmalıdır.
İç hukuk yollarında karar kesinleştikten sonra 6 ay içinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvurmazsanız, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuru hakkınız kalmayacaktır.
7) Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde nasıl dava açacağım?
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde dava açmak için, dava dilekçesi Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin resmi dili olan İngilizce veya Fransızca olarak hazırlanarak (Türkçe de olabilir ancak tercümesi süreci uzatacaktır.) Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Yazı İşleri Müdürlüğü’ne posta yoluyla gönderilmelidir. Dava dilekçesinde uluslararası yazışma usul ve esaslarına uyulmalı, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin hangi maddelerine dayanıldığı açıkça belirtilmelidir. Dava dilekçesi gönderildikten sonra AİHM Yazı İşleri Müdürlüğünce davanızın takibi için bir numara gönderilecektir .
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvurunuzu bir avukatın takip etmesi ve dava dilekçenizi –başvurunuzu hazırlaması eksiksiz, dayanaklı ve anlaşılır bir dava açmanız ve mümkün olan en kısa sürede sonuç almanız açısından oldukça yararınıza olacaktır.
Sarıca hukuk bürosunun yabancı dile vakıf avukatları Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru prosedürünü ve AİHM dava sürecini de takip etmektedir.